Türkiye’de gıda güvenliğine ilişkin ilk yasa 1930 yılında çıkarılan 1580 sayılı “Belediye Yasası”dır. Bu yasanın 15. maddesi gıda üretim, depolama ve satış yerlerinin denetimini belediye sınırları içinde, belediye görevleri arasında saymıştır. Bu alanda ilk kapsamlı yasa ise Belediye Yasasından kısa bir süre sonra, gene 1930 yılında çıkarılmış olan 1593 sayılı “Umumi Hıfzıssıhha Yasası”dır. Bu yasanın 181. 199. maddeleri gıdaya ilişkin değerlendirme, denetim ve yasakları içermektedir. Bu Yasa’da gıdaya ilişkin sorumluluk, belediye sınırları dışında Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı’na, belediye sınırları içinde belediyelere bırakılmıştır. Yasanın 184. maddesi ile tüketenin sağlığını az ya da çok bozacak gıda maddelerinin üretimi, depolanması ve satışı yasaklanmıştır. Yasanın 188. maddesi ise gıda katkı maddeleri ve gıda boyalarının kullanımını Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı’nın iznine bırakmıştır. Diğer maddeler ise denetim ve cezalarla ilgilidir. Bu arada 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu gereği, önce 1942 yılında “Gıda Nizamnamesi” daha sonra da 1952 yılında “Gıda Maddeleri Tüzüğü” (GMT) yürürlüğe konmuştur. Gıda maddeleri ile umumi sağlığı ilgilendiren eşya ve levazımın hususi vasıflarını gösteren GMT, kapsamında yer alan tüm maddelerin taşıyacağı niteliklere ve bunların hangi koşullarda bozulmuş, taklit veya tağşiş edilmiş sayılacağına dair hükümleri içermektedir.
HACCP sistemi temeli ise İlk olarak 1960 da NASA’nın astronotlara sağlıklı gıda temin edebilmek için oluşturduğu bir proje ile atılmış oldu.
Cumhuriyet döneminde gıda hizmetlerine yönelik en temel ve yapısal değişiklikler getiren düzenleme 560 sayılı “Gıdaların Üretimi Tüketimi ve Denetlenmesine Dair Kanun Hükmünde Kararname” (KHK), 28.6.1995 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Bu kararname ile gıda hizmetlerindeki dağınıklık ve kargaşanın önlenmesi amaçlanmıştır. Ayrıca Avrupa Birliği ile Gümrük Birliği Anlaşması’nın imzalaması sonucu, ülkemiz gıda mevzuatının AB mevzuatı ile uyumlu hale getirilmesinde, söz konusu kararname önemli bir başlangıç oluşturmuştur. Ancak, 560 sayılı KHK’nin yürürlüğe girmesi, gıda konusundaki çok başlılığı tam olarak giderememiş ve gıda konusundaki çok başlılığı daha az sayıya düşürebilmiştir.
Türkiye’de ise 16 KASIM 1997 tarihi itibarı ile Türk Gıda Kodeksi ile gıda sanayinde HACCP uygulamalarının zorunlu hale getirildi.
3 Mart 2003 tarihinde TS 13001/Mart 2003 HACCP standardı yayınlandı ve Eylül 2005 de ISO Standardının yayınlanması ile TS 13001:2003 standardı yürürlükten KALDIRILDI.
Bu nedenle 27.05.2004 tarihinde 5179 sayılı “Gıdaların Üretimi, Tüketimi ve Denetlenmesine Dair Kanun Hükmünde Kararname’nin Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanun” kabul edilmiş ve “gıda güvenliğinin temini” bu Kanun’un doğrudan amacı olmuştur. Ayrıca, gıda güvenliğini temin için bu Kanun çerçevesinde bir dizi yönetmelik ve tebliğler yayınlanmıştır. Bu Yasa’da gıda güvenliğinin sağlanması hususunda sorumluluk gıda işletmelerine verilmekle beraber, Bakanlığın belirleyeceği usul ve esaslar çerçevesinde yerel otoriteler, belediyeler, Sağlık Bakanlığı’nın ilgili birimleri gıda güvenliğine yönelik denetimleri yapmakla görevlendirilmişlerdir.
Ancak, AB’nin 2006 yılı ilerleme raporunda da belirtildiği gibi, 5179 Sayılı Kanun ile de AB Gıda Mevzuatına uyum sağlanamamıştır.
AB tarafından uyum sağlanamadığı için “yetki karmaşası ve tutarsızlıklar olduğu, tüm kontrol yetkilerinin merkezi otorite ve buna bağlı yerel otoriteler tarafından gerçekleştirilmediği, Bakanlığın bu yönde yeniden yapılandırılması gerektiği” yönüyle eleştirilen 5179 Sayılı Kanunun yerine geçmek üzere, Bakanlık yetkilileri ile AB Komisyon yetkilileri arasında yapılan görüşmeler neticesinde Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı’nca 13.06.2010 tarih ve 27610 sayılı Resmi Gazete’de “5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu” yayımlanmıştır.
5996 SAYILI VETERİNER HİZMETLERİ, BİTKİ SAĞLIĞI, GIDA VE YEM KANUNU VE İLGİLİ MEVZUAT
13.12.2010 tarihi itibariyle yürürlüğe giren 5996 Sayılı Kanun, tarladan/çiftlikten sofraya/çatala gıda güvenliği sistemini baştan sona değiştirmektedir. Kanun; gıda, gıdayla temas eden madde ve malzeme ile yemlerin üretim, işleme ve dağıtımının tüm aşamalarını, bitki koruma ürünü ve veteriner tıbbi ürün kalıntıları ile diğer kalıntıları ve bulaşanların kontrollerini, salgın veya bulaşıcı hayvan hastalıkları, bitki ve bitkisel ürünlerdeki zararlı organizmalarla mücadeleyi, çiftlik ve deney hayvanları ile ev ve süs hayvanlarının refahını, zootekni kanunlarını, veteriner sağlık ve bitki koruma ürünlerini, veteriner ve bitki sağlığı hizmetlerini, canlı hayvan ve ürünlerin ülkeye giriş ve çıkış işlemlerini ve bu konulara ilişkin resmi kontrolleri ve yaptırımlarını kapsamaktadır. 5996 Sayılı Kanun, gıda ve yeme ilişkin ürünlerin üretim aşamasından tüketiciye sunulmasına kadar geçen tüm süreci, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’nın kontrolüne vermektedir.
Yeni yasa sorumlu yöneticiliği kaldırırken, tüm sorumluluğu işletme sahibine vermektedir. Bu Kanunun 22’nci maddesinde yer alan ve Ek-1 de düzenlenen liste ile; işletmelerin üretim konuları ile ilgili eğitim almış lisans mezunu personel çalıştırma yükümlülüğü ancak 10 kişiden fazla personel istihdam etmeleri ya da 30 beygir üzeri motor gücüne sahip olmaları durumunda geçerli olmaktadır.
5996 Sayılı Kanunla gelen diğer bir yenilik de, işletmelere kayıt ve onay şartı getirmesidir. Gıda maddeleri ve gıda ile temas eden madde ve malzemeleri üreten iş yerleri için daha önceki uygulama olan gıda iş yeri çalışma izni, sicil numarası ve üretim izin belgesi ve numarası alınma zorunluluğu kaldırılarak gıda ve yem işletmeleri; onaya tabi olanlar ve kayıtlı işletmeler olarak iki gruba ayrılmaktadır. Onaya tabi işletmeler ve kayıt işlemleri, çıkarılan bir yönetmelikle Bakanlık tarafından belirlenmiş ve bu işletmelere, faaliyete geçmeden önce Bakanlık’tan onay alma zorunluluğu getirilmiştir. Kayıt işlemine tabi işletmeler ve faaliyetleri ile ilgili işlemleri Bakanlığa bildireceklerdir.
Yasa gereğince istihdamı zorunlu personel olarak EK1 de yayınlanan İşletmelerde çalışacak olan Meslek unvanlarından olan Veteriner Hekim meslektaşlarım ile işveren arasında işletmenin yer aldığı bölgenin Veteriner Hekimler odasının onayladığı sözleşmeye istinaden Çalışma izin belgesi düzenlemek ve sözleşmenin bir örneğini bağlı olunan ilçe Tarım ve Orman müdürlüğüne beyan etmek zorunluluğu getirilmiştir. Sözleşmelerde ise açık ve net olarak görev ve sorumluluklarımız belirtilmiş olup;
İşletmenin iyi hijyen uygulamaları veya tehlike analizi ve kritik kontrol noktaları/HACCP uygulamaları gibi güvenli gıda üretimi için gerekli prosedürlerin uygulamasını sağlamak ve uygulamaları takip etmek, bu konuda çalışan personele eğitim düzenlemek,
İzlenebilirliğin sağlanması için gerekli kayıtların tutulmasını sağlamak ve takibini yapmak,
şeklindedir.
Gel gelelim yurt dışında gıda güvenliği konusu ülkemizde olduğu gibi HACCP ve ISO 22000 yeterliliği kabul görmeyip GFSI tarafından FSSC 22000 ve BRCGS standartları kabul görmüş ve takip edilmektedir.
ISO 22000, yayınlandığında GFSI (Global FoodSafetyInitiative) tarafından gözden geçirilmiş ancak gıda üreticileri için gıda güvenliği konularını kapsayacak ön koşul programlarını karşılamadığı görüldüğünden, kabul görmüş standartlar listesine eklenmemiştir.
Gıda Güvenliği Belgelendirmesi Vakfı (The Foundation of FoodSafetyCertification-FFSC) tarafından oluşturulan FSSC 22000 standardı,ve BRCGS, Global Gıda Güvenliği Girişimi (GFSI) tarafından tanınır.
FSSC 22000; gıda zincirindeki tüm firmalar için uygulanabilen, ISO 22000 ve TS/EN/ISO 22002-1 gerekliliklerinin bir araya getirilip oluşturulduğu bir yönetim sistemidir.
BRCGS ise (BrandReputation Through Compliance Global Standard); Avrupa Gıda yasalarının, ürünle ilgili tüm sorumluluğu, ürünü satan perakendeciye yüklemesi sonucu İngiliz Süpermarket Zincirleri Birliği, perakendecileri korumak amacıyla BRC standardını oluşturmuştur.
BRCGS, 1996 yılında endüstrinin ihtiyaçlarına yanıt olarak, tedarik zinciri içinde gıda güvenliği standartlarını düzenlemek isteyen İngiliz Perakende Konsorsiyumu (British RetailConsortium) tarafından kurulmuştur ve gıda endüstrisi uzmanları ile birlikte hazırlanan standardın ilk versiyonu 1998 yılında yayınlanmıştır.
BRC – Food standardının 9.versiyonu 01.08.2022 tarihinden itibaren yürürlüğe girmiştir.
Yeni versiyona işletmelerin uyum ve geçiş için 1 şubat 2023 tarihi sondur.
Kaynak:
1- Türk Veteriner Hekimleri Birliği Sözleşmeler
2- Türkiye Esnaf ve Sanatkarları Konfederasyonu – Gıda Mevzuatı ve Güvenliği