Zararlı alg patlamalarına (HAB/Harmful algal bloom), tatlı, acı veya tuzlu suda yaşayan ve toksin üretebilen mikroskobik bitki benzeri organizmalar olan fitoplanktonlar neden olur. Çoğu zararlı alg patlamasına üç tür fitoplankton neden olmaktadır: Siyanobakteriler, dinoflagellatalar ve diatomlar. Siyanobakteriler, yaygın olarak mavi-yeşil alg olarak bilinir ve genellikle tatlı su kaynaklarında bulunurken, dinoflagellatalar ve diatomlar, genellikle deniz suyunda görülürler ve mikroalgler ya da kızıl gelgit olarak bilinirler.
Patlamalar tipik olarak ılık, yüksek besin içeriğine sahip suda meydana gelir. Mavi-yeşil alglerin patlaması genellikle bezelye çorbası veya dökülmüş yeşil boya gibi görünürken, kızıl gelgitler tipik olarak paslı kırmızı bir görünüme sahiptir.
Tüm bu organizmalar, insanlar da dahil olmak üzere birçok hayvan türünde hastalığa veya ölüme neden olan toksinler üretebilir. Genellikle balıkların ve balık yiyen hayvanların ölümleri patlamalarla ilişkilendirilir. Zararlı alg patlamalarından en yaygın etkilenen yaban hayatı türleri balıklar, deniz kaplumbağaları, kuşlar ve deniz memelileridir. Ayrıca köpekler ve çiftlik hayvanları da dahil olmak üzere evcil hayvanlar da bundan etkilenebilmektedir.
HAB toksinleri, temas, yutma veya inhalasyon yoluyla maruz kalma sonrasında dakikalar ile saatler arasında hastalığa veya ölüme neden olabilir.
Klinik belirtiler arasında cilt tahrişi, döküntü, nefes almada zorluk, öksürme, hırıltılı solunum, kusma, koordinasyon bozukluğu, nöbet, felç ve ölüm yer alır. Yakınlarda bir patlama meydana gelirse, hayvanlarda HAB toksikozundan şüphelenilebilir, ayrıca devam eden bir zararlı alg patlaması yoksa bile hayvanlar besin ağı yoluyla bundan etkilenebilmektedir.
Hayvanlarda toksikoz teşhisi, mide içeriği, idrar veya dokuların toksin varlığı açısından test edilmesiyle yapılır. Patlamada toksinlerin varlığını doğrulamak için suyun da test edilmesi mümkündür.
Zararlı alg patlamaları tarafından üretilen toksinlere karşı herhangi bir antidot bulunmamaktadır. Alg patlaması ile temas, bir veteriner acil durumudur. Etkilenen hayvanlar, toksinlere maruziyeti azaltmak için yıkanmalıdır. Tedavi, destekleyici ve semptomatik bakımdan oluşur.
Siyanobakteriler mikrosistin, dinoflagellatalar saksitoksin ve brevetoksin, diatomlar ise domoik asit üretirler. Saksitoksinler, genellikle paralitik kabuklu deniz ürünleri zehirlenmesi olarak bilinen durumdan sorumludur. Domoik asit zehirlenmesi ise insanlarda amnezik kabuklu deniz canlısı zehirlenmesi olarak bilinir. Bu toksinler temas edildiğinde, yutulduğunda veya solunduğunda, insanlar da dahil olmak üzere birçok hayvan türünde hastalığa ve ölüme neden olabilir.
Zararlı alg patlamaları, suyun oksijen içeriğini tüketerek veya güneş ışığını engelleyerek deniz çayırlarının büyümesini olumsuz etkiler ve bu durum hayvanları da etkileyebilir.
Balıklar, su kuşları, deniz memelileri, deniz kaplumbağaları, yarasalar, ağaç kurbağaları ve çakallar dahil olmak üzere birçok yaban hayvanı türünde zararlı alg patlamalarının neden olduğu toksikoz salgınları bildirilmiştir.
Alg patlamalarının neden olduğu sudaki düşük oksijen seviyeleri nedeniyle balık ölümleri meydana gelebilir. Ayrıca, balıklar suyun içerisindeki toksinlere doğrudan maruz kalabilir veya toksin içeren avları tüketerek etkilenebilir. Balıklardaki klinik belirtiler arasında düzensiz yüzme, felç, solungaç bozukluğu ve ölüm yer alır. Ayrıca örnek verirsek Teksas’taki bir kızıl gelgit olayında, yedi çakal ve bir evcil köpek büyük olasılıkla toksinden ölen balıkların yenmesi sonucu ölmüştür.
Denizel yaban hayatı, kızıl gelgitlerden etkilenebilmektedir. Saksitoksinler ve domoik asidin neden olduğu toksikoz salgınları, toksin içeren balıkları tüketen murreletler, karabataklar, martılar, kutup martıları, dalgıç kuşları, pelikanlar ve penguenler gibi sahil ve kıyı kuşlarında ölümlere neden olmuştur. Klinik belirtiler arasında uçma veya yüzme yeteneğinde bozulma, nefes almada zorluk, kusma, felç ve ölüm yer alır.
Alg patlamaları yunuslar, foklar, balinalar ve deniz inekleri gibi deniz memelileri ile deniz kaplumbağalarının gruplar halinde karaya vurmalarına ve ölmelerine neden olabilir. Deniz hayvanları, toksin içeren avı yutarak veya nefes almak için yüzeye çıktıklarında toksini soluyarak maruz kalabilir. Deniz inekleri ve deniz kaplumbağaları gibi hayvanlar, güneş ışığını engelleyen yoğun alg patlamaları nedeniyle deniz çayırı yataklarının hasar görmesinden dolaylı olarak zarar görebilirler.
Mavi-yeşil alglerin neden olduğu zararlı alg patlamalarıyla ilişkili olarak yarasa ölümleri de bildirilmiştir. Yarasalar, kontamine su veya böceklerin tüketilmesi yoluyla toksinlere maruz kalabilir.
Rüzgar, toksinlerin aerosol haline gelmesine neden olarak patlamadan uzakta yaşayan hayvanlarda toksikoza yol açabilir. Örneğin; 2015 yılında, Teksas kıyılarında bir kızıl gelgit patlaması meydana geldi. Şiddetli rüzgarlar ve sert dalgalar ile birlikte bir yağmur fırtınası, brevetoksinin aerosolizasyonuna neden oldu. Patlamanın olduğu yarım mil içinde yaşayan 30’dan fazla yeşil ağaç kurbağası ölü olarak bulundu; dokularında brevetoksin tespit edildi. Ayrıca bu olayda yer sincapları ve bir çakal da etkilendi.
Bir alg patlamasının toksik olup olmadığını görünüşüyle anlamak mümkün olmadığı için insanlar ve evcil hayvanları, renk değiştirmiş, kötü kokan veya yosunla örtülü olan sularla temastan kaçınmalıdır. Çiftlik hayvanları, su kütlelerinin etrafına çitler çekilerek alg patlamalarından uzak tutulabilir. Gübre içeren tarımsal ve evsel atık sızıntılarını önleyerek ve septik sistemlerin bakımıyla sudaki besin seviyelerinin düşürülmesi de bu olayın önüne geçmek açısından önemlidir. İnsanlar, rekreasyonel sularda zararlı alg patlamalarıyla ilgili uyarıları dikkate almalı, ayrıca böyle yerlerde balık ve kabuklu deniz ürünleri tüketiminden kaçınmalıdır.
Zararlı alg patlamaları, iklim değişikliğinin neden olduğu daha yüksek su sıcaklıkları sebebiyle, ayrıca tarımsal ve atık su sızıntıları nedeniyle sudaki besin içeriğinin artması sonucu daha sık ve daha şiddetli hale gelmektedir. Vahşi hayvanlar genellikle patlamalardan etkilenen ilk canlılar olup insanları tehlikeli patlamalara karşı uyarabilmektedir.
Kaynak:
1- https://cwhl.vet.cornell.edu/disease/harmful-algal-bloom#collapse15
2- By Jesse Allen and Robert Simmon – NASA Earth Observatory, Public Domain, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=16981673
Çeviri: Arzu İlayda Sümer